Ca sĩ Duy Khánh có thể xem là nam danh ca nhạc vàng nổi tiếng nhất trước năm 1975, được xưng tụng là một trong “tứ trụ nhạc vàng” và đã nổi tiếng từ thập niên 1950. Ngoài nổi tiếng trong lĩnh vực ca hát, Duy Khánh còn là tác giả của nhiều ca khúc nhạc vàng nổi tiếng: Thương Về Miền Trung, Xin Anh Giữ Trọn Tình Quê, Thư Về Em Gái Thành Đô…
Ca – nhạc sĩ Duy Khánh sinh năm 1936 tại làng An Cư, xã Triệu Phước, huyện Triệu Phong, Quảng Trị, là con áp út trong một gia đình vọng tộc gốc thuộc dòng dõi Quận công Nguyễn Văn Tường, Phụ chánh đại thần triều Nguyễn.
Ông đã lớn lên trong một nền giáo dục cổ truyền nặng ảnh hưởng Nho và Phật Giáo… Thân sinh Duy Khánh là cụ Nguyễn Văn Triển, từng dạy học trước khi làm Trưởng phòng Hành chánh tỉnh Quảng Trị. Cụ Triển thường được biết dưới tên ông Trợ Triển, là một hội trưởng Hội Phật Giáo tại tỉnh nhà, từng là dân biểu thời Đệ Nhị Cộng Hòa, có nhiều uy tín lớn trong tỉnh. Thân mẫu Duy Khánh là con gái của cụ Thị Lang bộ Công Đỗ Văn Diêu, chánh quán làng Đầu Kênh, Triệu Phong, là một phụ nữ mẫu mực, nghiêm khắc.
Về quê hương gốc tích Quảng Trị của mình, Duy Khánh đã mô tả trong ca khúc nổi tiếng Tình Ca Quê Hương của ông như sau:
Tôi sinh ra giữa lòng miền Trung miền thùy dương,
ruộng hoang nước mặn đồng chua,
thôn xóm tôi sống đời dân cầy…
Sau khi đậu tiểu học năm 1949, Duy Khánh với tên thật là Nguyễn Văn Diệp, cũng như các con nhà giàu quyền thế trong tỉnh, đã được cha mẹ cho vào Huế theo học chương trình trung học. Chính tại cố đô trầm mặc này, Duy Khánh đã bắt đầu những bước đầu tiên trong sự nghiệp âm nhạc lừng danh của mình.
Trong một dịp nghỉ hè năm 1952, Duy Khánh đã về quê Quảng Trị để tổ chức nhạc hội tại chùa Tỉnh Hội. Tại đây, ông đã thể hiện bài Nhớ Người Thương Binh của nhạc sĩ Phạm Duy.
Duy Khánh – khi đó với nghệ danh là Tăng Hồng – đã lìm vào tận Sài Gòn tham gia các chương trình phụ diễn tân nhạc tại các rạp chiếu bóng. Ông thường hát song ca với nữ ca sĩ Tuyết Mai (người sau này trở thành bạn đời của ông) những bài ca rất đậm tình quê hương. Trong một chương trình phụ diễn tại rạp Thanh Bình trên đường Phạm Ngũ Lão, cạnh chợ Hoà Bình, Duy Khánh đã lần đầu được gặp nhạc sĩ Phạm Duy – một người mà ông rất ái mộ. Năm 1955, Duy Khánh đã đoạt giải nhất cuộc thi tuyển lựa ca sĩ của đài Pháp Á tại Huế qua bài hát Trăng Thanh Bình của nhạc sĩ Lam Phương.
Khi biết Duy Khánh có ý định theo đuổi nghiệp cầm ca thì gia đình vốn mang nặng ảnh hưởng Nho giáo đã ra sức phản đối. Mặc dù vậy, Duy Khánh vẫn chuyển hẳn vào sinh sống ở Sài Gòn, bắt đầu hát trên các sân khấu đại nhạc hội, đài phát thanh cũng như bắt đầu thu đĩa nhựa với nghệ danh Hoàng Thanh, và hợp tác với ban văn nghệ của nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ đi lưu diễn khắp nước. Thời kỳ này Duy Khánh được coi như một trong số ít giọng ca nam nổi tiếng nhất của tân nhạc, bên cạnh Anh Ngọc và Duy Trác vốn chỉ hát nhạc tiền chiến trên đài phát thanh và thu dĩa nhựa. Trong khi đó, Duy Khánh đã chọn loại nhạc có âm hưởng từ dân ca và đã rất thành công vì rất hợp với thị hiếu của đại đa số quần chúng khi đó. Với nghệ danh Hoàng Thanh, ông đã được đông đảo công chúng yêu thích với các nhạc phẩm Tía Em Má Em, Vợ Chồng Quê, Ngày Trở Về, Nhớ Người Thương Binh, Tình Nghèo, Quê Nghèo, Về Miền Trung,…
Ngay sau thời điểm đó, ông đã chuyển sang chọn nghệ danh Duy Khánh. Chữ “Duy” từ tên nhạc sĩ Phạm Duy, là người mà ông ái mộ, cũng là tác giả của rất nhiều nhạc phẩm mà Duy Khánh hát lúc đó. Chữ “Khánh” từ tên một người bạn rất thân là Phạm Hữu Khánh.
Nhận thấy tài năng của ca sĩ Duy Khánh, nhạc sĩ Phạm Duy đã mời ông tham gia vào chương trình trên đài phát thanh Sài Gòn cùng với Nhật Trường, Mai Trường, Trần Ngọc, Y Vân. Duy Khánh là giọng Ténor chính của ban nhạc nhờ tiếng hát trong sáng, mạnh và giàu sức ngân. Ông có thể ngân dài đến 21 nhịp và chuyển từ thấp lên cao, vượt hai bát độ một cách nhẹ nhàng. Có lần trình bày bản Vọng Ngày Xanh của Khánh Băng, Duy Khánh đã ngân đoạn kết lâu đến nỗi khán giả vỗ tay tán thưởng đến lần thứ tư mà tiếng ngân của ông vẫn còn nhẹ nhàng, dần dần đi vào tan biến. Các nhạc sĩ như Phạm Duy, Trầm Tử Thiêng, Nhật Ngân, Phạm Thế Mỹ… đã từng cho biết là chính nhờ giọng ca truyền cảm của Duy Khánh mà các nhạc phẩm của họ đến được gần hơn với công chúng.
Năm 1965, Duy Khánh cùng với nữ danh ca Thái Thanh thu thanh bản trường ca Con Đường Cái Quan của nhạc sĩ Phạm Duy. Sau đó cả hai người cùng hát trường ca Mẹ Việt Nam. Cho đến nay, hai bản trường ca này vẫn gắn liền với giọng hát Thái Thanh, Duy Khánh.
Ngoài ra những người yêu nhạc trước 75 vẫn còn nhớ đến bản thu âm của ca sĩ Duy Khánh với trường ca Hòn Vọng Phu hồi đầu thập niên 1960. Giọng hát của ông khi thì rộn ràng như tiếng trống trận đưa đoàn quân nườm nượp lên đường theo tiếng gọi của quê hương. Khi thì nhẹ nhàng thấm đượm cảm xúc của người thiếu phụ bồng con đứng giữa trời mưa gió kiên nhẫn chờ đợi chồng đến nỗi hoá thành tượng đá. Khi thì nghẹn ngào tức tưởi hình ảnh người chinh phu trở về, tưởng tìm lại được vợ con thương yêu, nhưng chỉ là tan vỡ trong tâm hồn khi nhìn thấy người vợ hoá đá của mình. Duy Khánh không chỉ hát mà còn diễn đạt hết tình cảm của mình theo từng nội dung bản nhạc khiến người nghe phải hoà điệu theo từng cảm xúc rất sống động của lời ca và chất giọng âm thanh của ông.
Duy Khánh bắt đầu viết nhạc từ năm 1959, nhạc ông thường nói về tình yêu quê hương, mang hơi dân ca xứ Huế và được đón nhận nồng nhiệt, ngay từ hai sáng tác đầu tay: Ai Ra Xứ Huế, Thương Về Miền Trung. Ngoài ra, từ những năm cuối thập niên 1960 cho đến năm 1975, Duy Khánh còn lập nhóm chủ trương xuất bản tờ nhạc mang tên 1001 Bài Ca Hay quy tụ được nhiều tác phẩm của các nhạc sĩ như Trịnh Lâm Ngân, Đỗ Kim Bảng, Duy Khánh, Trúc Phương… Tờ nhạc do nhóm xuất bản được giới mộ nhạc đánh giá cao vì in ronéo bản đẹp và minh họa công phu do chính Duy Khánh chỉ đạo thực hiện.
Cũng thời gian này, Duy Khánh phát hành các cuốn băng nhựa Trường Sơn dùng cho máy thu băng lớn rất thịnh hành.
Khi về ở chung cư trên đường Trần Hưng Đạo, ông mở lớp luyện thanh để gầy dựng một thế hệ mới. Các ca sĩ xuất hiện trong băng nhạc Trường Sơn của Duy Khánh thực hiện, ngoài sự xuất hiện của một số ca sĩ thượng thặng như Thái Thanh, Hoài Bắc, Thanh Thuý, số còn lại thường là những tên tuổi lớn như Hoàng Oanh, Thanh Tuyền, Phương Dung, Xuân Thu hoặc các ca sĩ mới do ông hướng dẫn và lăng xê như Băng Châu.
Về cuộc sống hôn nhân, xung quanh Duy Khánh luôn xuất hiện những người phụ nữ xinh đẹp, nhưng cuộc đời ông gắn bó với 3 người.
Mối tình đầu của ông là ca sĩ Tuyết Mai, người cùng hát song ca với ông trong những năm đầu của sự nghiệp. Bà Tuyết Mai sinh cho ông hai người con. Khoảng năm 1964, Duy Khánh thành hôn với Âu Phùng, một vũ công xinh đẹp trong ban vũ Lưu Bình Hồng. Bà Âu Phùng là một thiếu nữ người Hoa xinh đẹp, có dáng dấp cao ráo và rất chiều chồng. Hai người thuê căn phố hai tầng trên đường Trần Quang Khải, Tân Định và có với nhau hai người con. Sau đó hai người lại dọn về một căn nhà nhỏ trong hẻm đường Nguyễn Trãi.
Sau khi ly thân cùng Âu Phùng, Duy Khánh lại dọn về một căn nhà 3 phòng trên đường Trần Hưng Đạo, nơi ông tiếp tục mở lớp nhạc Trường Sơn và hoạt động mạnh trong việc sản xuất băng nhạc.
Vào khoảng giữa thập niên 80, Duy Khánh thành hôn với bà Thuý Hoa và chung sống cho đến lúc cuối đời. Lúc đó họ sinh sống ở Vũng Tàu, và đó cũng là thời điểm mà Duy Khánh tổ chức được những buổi nhạc hội rất thành công. Một thời gian sau biến cố 1975, khi các đoàn ca nhạc được phép hoạt động trở lại, Duy Khánh mượn danh phòng Thông Tin Văn Hoá ở địa phương để thành lập đoàn Quê Hương, quy tụ được nhiều nghệ sĩ danh tiếng trước năm 1975 đi biểu diễn khắp nơi, trong đó có nhạc sĩ Châu Kỳ, Nhật Ngân… và các ca sĩ Ngọc Minh, Nhã Phương, Bảo Yến… Thời gian này Duy Khánh có được cuộc sống dư dả hơn trước đó, nhưng trong lòng vẫn mang một mối sầu lớn và rất chán nản, vùi đầu vào những cơn say triền miên.
Cuối cùng Duy Khánh và vợ là bà Thuý Nga cùng 3 người con cũng đến được Hoa Kỳ vào năm 1988 nhờ sự bảo lãnh của người em. Tại hải ngoại, ông vẫn tiếp tục sinh hoạt văn nghệ, nhưng không thể nào trở lại một thời vàng son như trước.
Sau nhiều năm tháng ra vào bệnh viện vì những căn bệnh trầm kha, Duy Khánh đã qua đời ở tuổi 66. Lễ tang của ông được quay phim và phát hành thành băng, trở thành một hiện tượng băng đĩa thời đó.
Nhạc sĩ Phạm Duy đã phát biểu trong ngày tiễn đưa ông về bên kia thế giới: “Trong giọng ca Duy Khánh, nghe âm hưởng tiếng trống cổ thành, tiếng thông reo trên đồi Vọng Cảnh”.
