Đầu thập niên 1960, sự xuất hiện của ca sĩ Lệ Thu trong làng nhạc ở Miền Nam trở thành một hiện tượng và được công chúng đón nhận rất nồng nhiệt. Rất nhanh chóng, từ một ca sĩ phòng trà ít tiếng tăm, cô bước lên tột đỉnh vinh quang chỉ sau một thời gian ngắn.
Thời gian đó, tại phòng trà Queen Bee hàng đêm, ca khúc Ngậm Ngùi của nhạc sĩ Phạm Duy là một trong những nhạc phẩm khán giả yêu cầu Lệ Thu hát nhiều nhất. Có thông tin cho rằng để tri ân người ca sĩ đã thổi hồn cho bài hát Ngậm Ngùi (đã ra đời trước đó gần 10 năm), nhạc sĩ Phạm Duy sáng tác “Nước Mắt Mùa Thu” để dành tặng cho ca sĩ Lệ Thu. Nước Mắt Mùa Thu cũng có nghĩa là Lệ Thu, tên bài hát và tên người ca sĩ đã gắn bó với nhau như một định mệnh.
Trong một lần trả lời phỏng vấn, nữ danh ca cho biết: “Tôi lấy tên Lệ Thu vì tôi giấu gia đình. Thật ra tên đó nó không có trong tiềm thức của tôi nhưng tự nhiên nó bật ra, tôi không hiểu từ đâu”. Không ngờ rằng, chính cái tên tự nhiên rớt ra này kết hợp với tiếng hát buồn rơi, đầy cảm xúc của nữ danh ca đã trở thành nguồn cảm hứng âm nhạc cho các nhạc sĩ.
Nước mắt mùa Thu khóc ai trong chiều
Bằng cây trút lá nghĩa trang đìu hiu
Từng chiếc từng chiếc lệ khô vàng héo
Buồn thương từng kiếp nằm trong mộ réo tên người đời quên
Nước mắt mùa Thu khóc than triền miên…
Ngay trong đoạn đầu của bài hát này, có một chữ mà hầu hết người nghe nhạc sẽ hiểu sai và nhớ sai. Đó là chữ “Bằng” ở đầu câu thứ 2, nhiều người sẽ nghe thành “Hàng”. Thực tế, ngay cả Lệ Thu khi hát trong 2 chương trình Thúy Nga và Asia gần đây cũng bị nhầm lẫn thành chữ Hàng. Nếu xem lại tờ nhạc, chúng ta sẽ thấy được in rõ là:
Nước mắt mùa thu khóc ai trong chiều
Bằng cây trút lá nghĩa trang đìu hiu…
Với cái nhìn của nhạc sĩ Phạm Duy, bằng hình tượng so sánh độc đáo, những chiếc lá cuốn theo chiều gió trong nghĩa trang kia chính là nước mắt của Mùa Thu đang nhỏ lệ. Mùa Thu khóc thương triền miên bằng nước mắt tạo thành từ những chiếc lá, từng chiếc rơi trong sắc khô vàng héo, khóc thương cho những số kiếp đã bị lãng quên dưới mộ phần năm tháng.
Đó không phải là những giọt lệ long lanh, mà là những “chiếc lệ khô vàng héo” sầu ủ rũ. Những “lá lệ” này không rơi nhẹ nhàng, mà “trút lá” như là cơn mưa lệ ào ạt xuống nghĩa trang sầu thảm, héo hắt, buồn thương cho những kiếp người nằm dưới mộ, réo khóc những cái tên đã bị người đời lãng quên từ bao giờ.
Đó là một khung cảnh buồn nhưng tuyệt đẹp, và cách dùng từ thật đặc biệt này của nhạc sĩ không phải là ai cũng hiểu được, nên nhiều ca sĩ đã hát sai, “bằng cây trút là” đã thành “hàng cây trút lá”, dù là cũng có ý nghĩa nhưng thật bình thường và mất đi sự tinh tế trong ca từ.
Ở đoạn sau đó, cũng lại là giọng ca như “nước mắt mùa thu” ấy đang “khóc trong đêm dài”:
Nước mắt mùa Thu khóc trong đêm dài
Mùa mưa chới với tiếng mưa buồn rơi
Người xây ngục tối tình yêu lừa dối
Giọt mưa tìm tới để chia lầm lỗi với người hoài trinh
Nước mắt mùa Thu khóc cho cuộc tình
Click để nghe Lệ Thu hát Nước Mắt Mùa Thu qua phần hòa âm của Trúc Hồ
Ở đây ta bắt gặp tiếng hát của người ca sĩ ngân lên trên khúc nhạc tình buồn, tựa như tiếng khóc ỉ ôi, thê thiết trong một đêm dài dằng dặc. “Mùa mưa chới với tiếng mưa buồn rơi” là một hình ảnh so sánh rất sáng tạo của nhạc sĩ. “Mùa mưa” mà cũng phải “chới với”, phải “ngỡ ngàng” với tiếng hát như “tiếng mưa buồn rơi” của người nghệ sĩ. Và trong tiếng hát như “nước mắt mùa thu” ấy, hàng loạt những hình ảnh u buồn, tăm tối, thê lương nhất của một cuộc tình tan vỡ lần lượt hiện ra cấu xé tâm hồn người nghe.
Nước mắt mùa Thu khóc cho hạnh phúc
Mỏng manh vụt đến rồi tan tành, như trăng thanh
Nước mắt nào nguôi khóc cho đời mất thần linh
Rồi, người xa người (tôi xa tôi).
Rồi khi tiếng hát ấy “khóc cho hạnh phúc” cũng rất đỗi tinh tế, trầm sâu, giằng xé giữa những dòng cảm xúc. Thứ hạnh phúc “mỏng manh vụt đến rồi tan tành, như trăng thanh”. Như trăng thanh là một hình ảnh rất đắt, rất thơ mộng, quý hiếm và thanh thoát lạ kỳ.
Nếu nhạc sĩ Trường Sa viết về tiếng hát Lệ Thu bằng những ngôn từ thật đẹp, gần gũi và giản dị: “tiếng hát bay trên hàng phố bâng khuâng”, thì nhạc sĩ Phạm Duy đã chọn một chỗ đứng thoáng rộng hơn để có thể nhìn bao quát hơn, xưng tụng tiếng hát của người ca sĩ một cách sâu sắc trong nhiều cung bậc cảm xúc. Trong âm nhạc Việt, đây có lẽ là ca khúc hiếm hoi mà người nhạc sĩ liên tục xưng tụng tiếng hát của người ca sĩ bằng những thanh âm thánh thót, những hình ảnh diễm lệ, bay bổng trong sự thấu cảm sâu sắc.
Nước mắt mùa Thu khóc than một mình
Một đời ca sĩ hát trong buồn tênh
Giọng ca buồn bã vào trong đời úa
Thời gian còn đó còn thương còn nhớ hoài
Trời ơi nước mắt mùa Thu khóc thân phận mình
Những âm giai bay bổng, tỉ mỉ, tinh tế của nốt nhạc hoà với những lời ca sâu sắc, mê đắm đã kéo người nghe đi qua rất nhiều giai tầng cảm xúc trong tiếng hát của “nước mắt mùa thu”, nhưng có những tầng bậc thanh âm trong tiếng hát ấy không phải ai cũng nghe được. Đó là tiếng “khóc than một mình”, khóc cho “một đời ca sĩ hát trong buồn tênh”.
Những tiếng hát khóc cho đời, cho người thì dễ được đồng cảm, được lắng nghe, được thăng hoa, xưng tụng nhưng những tiếng hát lặn vào trong tim, khóc cho thân phận của chính những người ca sĩ thì lại lặng lẽ, “buồn bã vào trong đời úa”, và vang vọng mãi hoài. Câu hát “trời ơi, nước mắt mùa thu khóc thân phận mình” bật ra đầy chua chát, đắng cay. Những người ca sĩ, nghệ sĩ trong mắt người đời luôn là những người “thương vay khóc mướn” nhưng rất nhiều lần trong những giọt “nước mắt mùa thu” của họ lại là nước mắt, là tiếng lòng thực sự nhưng không thể sẻ chia, chỉ có thể thể ngậm ngùi chua xót “khóc thân phận mình”.
Click để nghe Lệ Thu hát Nước Mắt Mùa Thu trước 1975
Danh ca Lệ Thu trong một lần về nước biểu diễn, đã từng trả lời phỏng vấn về ca khúc này như sau: “Đúng là nhạc sĩ Phạm Duy viết bài hát này để tặng cho tôi, nhưng đó là cảm nhận của riêng ông. Đôi khi dưới ánh đèn màu mình có một cuộc sống khác, nhưng như tôi đã nói, cuộc sống của tôi không “buồn tênh” lắm đâu”.
Tuy nhiên, về cuối đời, nhạc sĩ Phạm Duy có lần tâm sự: “Tôi soạn Nước Mắt Mùa Thu không phải để dành tặng riêng cô Lệ Thu đâu” mà “Bài hát nói về tất cả những phận người, trong đó có cả những người ca sĩ không tên không tuổi, một đời phải hát trong buồn tênh…”.
Từ lời giải thích của nhạc sĩ Phạm Duy, có thể hiểu ông viết ca khúc này tặng cho tiếng hát Lệ Thu, chứ không phải viết riêng cho cuộc đời Lệ Thu. Nhạc sĩ chỉ mượn cái tên Lệ Thu, mượn tiếng hát Lệ Thu giống như một đại diện cho thân phận những người nghệ sĩ chìm trôi trong số mệnh cuộc đời. Người nghệ sĩ dù là thành danh trên sân khấu hay vô danh với “một đời ca sĩ hát trong buồn tênh” đều cũng sẽ có lúc ngậm ngùi “khóc thân phận mình”.
Nhạc phẩm Nước Mắt Mùa Thu không chỉ gắn liền với tên tuổi Lệ Thu, mà còn được danh ca thể hiện rất nhiều lần trên sân khấu ca nhạc trước và sau năm 1975. Riêng về thu thanh, Lệ Thu có ít nhất 7 bản thu cho ca khúc này (không tính bản live). Riêng trước năm 1975, Nước Mắt Mùa Thu với tiếng hát Lệ Thu đã hiện diện 3 lần trong băng nhạc Trường Hải 4, băng nhạc Jo Marcel được thu âm trực tiếp tại phòng trà, và trong băng nhạc Tiếng Hát Lệ Thu do chính cô thực hiện. Mời bạn nghe lại sau đây:
Lệ Thu hát Nước Mắt Mùa Thu trong băng Tiếng Hát Lệ Thu
Lệ Thu hát Nước Mắt Mùa Thu trong băng Trường Hải 4
Lệ Thu hát Nước Mắt Mùa Thu trong băng Jo Marcel
Phiên bản hay nhất của Nước Mắt Mùa Thu với tiếng hát Lệ Thu có lẽ là bản thu âm sau đây, với phần hòa âm của Trúc Hồ khi còn rất trẻ, trong CD Phương Nga.
Click để nghe
Ngoài ra cô cũng hát bài này trong băng nhạc Shotguns hải ngoại do nhạc sĩ Ngọc Chánh thực hiện năm 1983. Mời các bạn nghe lại sau đây:
Click để nghe
Trong tất cả các phiên bản bên trên, Lệ Thu đều hát đúng lời.
Tuy nhiên trong 2 lần xuất hiện trên đại nhạc hội thu hình, đó là Paris By Night 72 năm 2004 và Asia 69 năm 2012, cô đều hát sai thành “hàng cây trút lá”.
Click để nghe
Click để nghe
Ngoài ra, bài hát này còn được ca sĩ Khánh Ly hát rất thành công cả trước và sau năm 1975.
Click để nghe
Click để nghe
chuyenxua.net
