Vườn hoa Diên Hồng được xem là một trong những vườn hoa được đánh giá đẹp nhất Hà Nội và còn được ghi nhận là đài phun nước cổ nhất ở Hà Nội, được xây dựng từ những năm cuối thế kỷ 19, vẫn còn lại cho tới nay sau hơn 120 năm.
Sau đây là một số hình ảnh xưa của đài phun nước này:
Đài phun nước nằm chính giữa Vườn hoa, tên chính thức hiện nay là Vườn hoa Diên Hồng, nhưng người dân vẫn quen gọi đây là vườn hoa Con Cóc, do hình tượng những con cóc phun nước ở trong cụm công trình đài phun nước hình tròn nằm chính giữa vườn hoa.
Trung tâm của đài phun nước là một trụ đá to hình vuông, cao khoảng 3,5m. Theo những tờ báo trong nước đưa tin, phía trên đỉnh trụ đá ấy hiện vẫn còn tiểu sành đựng di hài của Chavassieux (phó toàn quyền Đông Dương).
Tuy nhiên thông tin này chưa được kiểm chứng. Theo nhà sử học Dương Trung Quốc thì đó không thể là phần mộ của Chavassieux với các nguyên nhân:
1. Cho đến nay chưa có tài liệu nào trong lưu trữ của chính quyền hay sách vở của các nhà khảo cứu hoặc hồi ức của của cả người Pháp và người Việt Nam nào viết về thông tin này. Tất cả chỉ khẳng định đó là một kiến trúc tưởng niệm dưới hình thức một tấm bia đặt giữa một đài phun nước, với thiết kế mỹ thuật đẹp nằm trên một không gian ban đầu được gọi là quảng trường (palace-square) mang tên Chavassieux.
Các cuốn sách viết về Hà Nội của các học giả sau này như Doãn Kế Thiện, Nguyễn Vinh Phúc, Nguyễn Văn Uẩn… kể cả TS Papin của Trường Viễn Đông Bác Cổ Pháp khi viết về lịch sử Thành phố Hà Nội cũng không ai nhắc đến thông tin có một ngôi mộ tại đây…
2. Không gian trên nóc kiến trúc này nhỏ không thể đặt linh cữu hay hài cốt người chết trong quan tài. Còn cho rằng nó được đặt trong tiểu sành như một số bài viết thì người Pháp nói chung, nhất là người theo Đạo Thiên Chúa không có tập quán “cải mả” (bốc mộ) để dùng tiểu sành đựng cốt như ở ta. Người chết được chôn dưới đất và xây mộ ở trên hay đặt trong hầm mộ, số đông được quy tập vào những nghĩa trang như ở chính quốc.
Hà Nội trước kia có 2 “nghĩa địa Tây” lớn nhất ở gần Đền Quán Thánh (chủ yếu dành cho quân nhân) và khu Nguyễn Công Trứ bây giờ (cho dân sự). Có một vài trường hợp đặc biệt như mộ của Francis Garnier và Henri Rivière đều qua đời ở Cầu Giấy thì được chôn tại chỗ. Các quan chức lớn của Pháp thời thuộc địa sau khi qua đời đều đưa xuống tàu biển hồi hương (như các Toàn quyền Paul Bert và Armand Rousseau). Còn tất cả các ngôi mộ của người Pháp chôn cất tại ở Hà Nội thời thuộc địa hay tạm chiếm đều đã được chuyển về Pháp theo thoả thuận giữa hai chính phủ sau ngày VNDCCH tiếp quản Hà Nội năm 1954.
Như vậy, nếu quả thực trên nóc kiến trúc này mà có hài cốt thì chắc nó bị hạ bệ từ thời Thị trưởng Trần Văn Lai như số phận các bức tượng liên quan đến quan chức và chế độ thực dân ở Hà Nội, hoặc hài cốt ấy cũng đã được hồi hương về Pháp rồi…
Trở lại với Đài tưởng niệm ở Vườn hoa Con Cóc, xung quanh có những con cóc bằng đồng phun nước lên trụ đá, các họa tiết trang trí cổ điển, bắt mắt, đó là sự kết hợp hài hòa giữa phong cách kiến trúc của phương Đông và phương Tây.
Tên đầu tiên của Vườn hoa Con Cóc là Vườn hoa Chavassieux, được người Pháp xây dựng nhằm tưởng nhớ tới Léon Jean Laurent Chavassieux (1848 – 1895), phó Toàn quyền Đông Dương.
Chavassieux mất năm 1895 mà được an táng ở nghĩa trang cũ của Hà Nội. Năm 1897, người Pháp đã mở các cuộc tuyển chọn các bản vẽ thiết kế để xây dựng công trình đài tưởng niệm.
Tổng kinh phí cho công trình này dự kiến lên tới 3250 đồng Đông Dương. Cuối cùng, bản thiết kế của kiến trúc sư tên Harlay đã được chọn và nhà thầu Guillaume được giao nhiệm vụ thi công công trình này.
Ngày 29 tháng 9 năm 1899, Hội đồng Thành phố Hà Nội đã tổ chức họp bàn việc chọn vị trí dựng đài phun nước tại công trình đài tưởng niệm này với mong muốn nơi đây sẽ trở thành nơi tổ chức các lễ hội và vui chơi của công chúng, làm điểm nhấn nghệ thuật thu hút người Châu Âu và người dân bản xứ. Sau khi thảo luận, Hội đồng đã quyết định chọn vị trí đài phun nước nằm đối diện với Dinh Thống sứ Bắc Kì và giới hạn bởi các đại lộ Henri Rivière, Courbet và phố Chavassieux (nay là các phố Ngô Quyền, Lý Thái Tổ và phố Lê Thạch).
Kiến trúc sư Harlay là người chịu trách nhiệm chọn nhà thầu và giám sát thi công. Công trình được hoàn thành và đưa vào sử dụng năm 1901.
Vườn hoa Diên Hồng được xem là một trong những vườn hoa được đánh giá đẹp nhất Hà Nội, tới nay được ghi nhận là đài phun nước cổ nhất ở Hà Nội. Nằm ở vị trí tại trung tâm Hà Nội, xung quanh là những công trình quan trọng như Phủ Thống sứ Bắc kỳ (nay là trụ sở Bộ LĐTB-XH), Tòa Án, Ngân Hàng, Bưu Điện, khách sạn 5 sao Metropole.
Vào đầu thế kỷ 20, một sự kiện được đã thu hút sự chú ý của người Hà Nội là cặp vợ chồng Charlie Chaplin và Paulette Goddard đã đến hưởng tuần trăng mật tại Khách sạn Metropole. Người dân Hà Nội khi đó đã kéo đến xem hai người đi dạo trên vườn hoa Con Cóc. Ông đi dạo cùng người vợ trong bộ áo vest chứ không phải với trang phục vai vua hề Sác-lô như người dân thường thấy.
Đầu năm 1945, sau sự kiện Nhật đảo chính Pháp tại Đông Dương, Trần Văn Lai được chính phủ Trần Trọng Kim bổ nhiệm làm Thị trưởng Hà Nội đầu tiên là người Việt. Ngay sau đó, ông đã đặt tên cho vườn hoa là Diên Hồng. Cái tên Diên Hồng được cho là bắt nguồn từ mong muốn xây dựng tinh thần đoàn kết quốc gia sau khi giành độc lập.
Vườn hoa Diên Hồng có diện tích 4.488 m2, có hình dạng tam giác cân, trung tâm là đài phun nước. Phần diện tích còn lại khoảng 57% là dành cho các đường đi trong vườn. Các đường có bố cục tự do, cân đối và mang tính hài hòa với các yếu tố khác trong vườn.
Vườn hoa này có diện tích nhỏ, được bố trí với những đường dạo và ghế đá bao quanh, ở giữa là một đài cao bằng đá hình vuông, phía dưới là 8 con rồng đá được chạm khắc một cách tinh xảo bởi những người thợ đá Việt Nam đương thời.
Công trình này được xây dựng theo phong cách kiến trúc Pháp, nhưng cũng có sự kết hợp giữa phong cách kiến trúc của phương Đông và phương Tây. Phía dưới những con rồng đá là những con cóc phun nước lên tháp đá nên người Hà Nội thường gọi là vườn hoa Con Cóc. Với việc tạo hình con cóc phun nước lên trụ đá, kiến trúc này tạo ra sự làm mát cho không gian công cộng vào mùa hè có nhiệt độ cao. Cũng do được trồng nhiều loại cây bóng mát nên diện tích phủ bóng của vườn hoa đã lên tới 84%. Ngoài những con cóc còn có hình tượng những con rồng đang chầu hướng về 4 chân trụ đá nhằm thể hiện sức mạnh và sự “uy nghiêm”.
Ngôi mộ lộ thiên của Chavassieux, được đúc bằng đá, cao 3,5m và đặt ngay trên đỉnh đài phun nước. Nơi đây hiện nay vẫn lưu giữ tiểu sành chứa di hài của ông. Đây được xem là một điều đặc biệt và khác thường trong một kiến trúc cổ ở Hà Nội. Một khoảng thời gian dài (trước khi được trùng tu vào cuối năm 2022) ngôi mộ này đã bị hư hỏng do bị cây bồ đề mọc ký sinh từ trong kẽ các viên đá ốp, gây nứt vỡ và xô lệch vị trí.
Để đảm bảo an toàn và ổn định cho công trình kiến trúc, chính quyền địa phương đã phải tạm thời đeo đai sắt xung quanh ngôi mộ. Phần rễ cây đã lan xuống đài phun nước bên dưới, là một trong những nguyên nhân khiến đài tưởng niệm bị nứt vỡ, xuống cấp.
Chiều ngày 10 tháng 1 năm 2023, Ủy ban Nhân dân quận Hoàn Kiếm đã khánh thành công trình vườn hoa Diên Hồng sau 3 tháng tiến hành trùng tu, cải tạo lại. Tuy vậy Khu vực đài phun nước tạm thời chỉ được vệ sinh rong rêu và vẫn phải đeo đai thép.
Các hạng mục như vỉa hè, đường dạo trước đây được lát bằng nhiều loại vật liệu khác nhau đã được thay thế bằng hệ thống đường dạo lát đá tự nhiên trên nền cát đầm chặt tăng khả năng tẩm thấu nước mặt của vườn hoa. Vỉa hè được thay thế bằng cây xanh thảm cỏ, lối đi cho người đi bộ được chuyển vào bên trong vườn hoa. Trang thiết bị đô thị như hệ thống chiếu sáng, thùng rác, ghế đá thì được đầu tư đồng bộ
chuyenxua.net biên soạn
