Chiều Mưa Biên Giới là một trong những bài hát được sáng tác đầu tiên của dòng nhạc vàng miền Nam, cũng ca khúc nổi tiếng và được yêu thích nhất trong sự nghiệp âm nhạc lừng lẫy của nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông.
Chiều mưa biên giới anh đi về đâu?
Sao còn đứng ngóng nơi giang đầu
Kìa rừng chiều âm u rét mướt…
Suốt gần 70 năm qua, biết bao thế hệ khán giả yêu nhạc đã quen thuộc với câu hát hát này, tuy nhiên không nhiều người biết “rừng chiều” ở “biên giới” mà nhạc sĩ nhắc đến là biên giới nào.
Click để nghe Hà Thanh hát Chiều Mưa Biên Giới trước 1975
Điều này được tác giả bài hát là nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông giải thích khi nói về hoàn cảnh sáng tác bài hát như sau:
“Khi ấy tôi là trung úy trưởng phòng hành quân của ᴄhιến khu Đồng Tháp Mười là người có trách nhiệm đề ra những phương án tác ᴄhιến. Lần đó tôi dẫn đầu một nhóm biệt kích bí mật đi điều nghiên ᴄhιến trường dọc theo biên giới Miên-Việt và Đồng Tháp Mười. Trên đường về, anh em chúng tôi lâm vào cảnh trời chiều gió lộng, mưa gào như vuốt mặt. Giữa cánh đồng hoang vắng tiêu sơ, lối vào tiền đồn thì xa xôi, thoáng ẩn hiện những nóc tháp canh mờ nhạt ở cuối chân trời. Và từng chập gió buốt kéo về như muối sát vào thịt da. Từ trong cảnh ấy, tận đáy lòng mình đã nghe nẩy lên những cung bậc rung cảm, những trường canh đầu tiên buồn bã cho bài Chiều Mưa Biên Giới anh đi về đâu…”.
Trong lời đề tựa khi phát hành tờ nhạc bài Chiều Mưa Biên Giới, nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông còn ghi rõ:
Kính tặng các ᴄhιến sĩ một nắng hai sương lao mình nơi tiền tuyến
Kỷ niệm ĐỒNG THÁP MƯỜI (Biên giới Việt-Cambod 1956)
Như vậy biên giới trong bài hát chính là biên giới Việt Nam – Kampuchea ở vùng Đồng Tháp Mười. Đây là tên gọi chỉ 1 vùng ngập nước rộng lớn dọc theo sông Mekong bao gồm 3 tỉnh Đồng Tháp, Long An và Tiền Giang ngày nay, và vị trung úy trẻ Nguyễn Văn Đông đã dần đầu nhóm biệt kích đi điều tra, nghiên dọc theo biên giới khi tham gia ᴄhιến dịch Thoại Ngọc Hầu do tướng Dương Văn Minh làm tư lệnh để bình định miền Tây, chống lại phiến quân Lê Quang Vinh. Giữa một vùng quê hương rộng lớn và tiêu sơ hoang vắng, những cảm xúc rung động đã dâng lên trong lòng người nhạc sĩ:
Chiều mưa biên giới anh đi về đâu?
Sao còn đứng ngóng nơi giang đầu
Kìa rừng chiều âm u rét mướt
Chờ người về vui trong giá buốt
người về bơ vơ
Tình anh theo đám mây trôi chiều hoang
Trăng còn khuyết mấy hoa không tàn
Cờ về chiều tung bay phất phới
Gợi lòng này thương thương nhớ nhớ
Bầu trời xanh lơ
“Giang đầu” nghĩa là đầu sông, và vùng Hồng Ngự – Tân Châu mà tác giả đứng vào một chiều mưa biên giới trong bài hát cũng là nơi khởi nguồn của con sông Mekong trên lãnh thổ Việt Nam, nơi bắt đầu chia thành 2 nhánh sông Tiền và sông Hậu.
Vậy chiều mưa biên giới anh đi về đâu?
Vào một chiều mưa biên giới, chàng trung úy – nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông bước qua chốn giang đầu, ngóng nhìn về quê cũ chỉ thấy mịt mùng và nghìn trùng xa, còn chốn rừng chiều âm u rét mướt kia mới chính là nơi chốn về để tìm vui trong giá buốt. Nhưng làm sao có thể vui được khi “người về bơ vơ”, khi mà tình anh lính vẫn còn như đám mây trôi giữa chiều hoang, lang thang hoài trên một vùng miên viễn không biết ngày neo đậu. Người lính đã chấp nhận điều đó như là một quy luật không thể đảo ngược, như là trăng khuyết với hoa tàn…
Click để nghe Hà Thanh hát Chiều Mưa Biên Giới sau 1975
Trong dòng suy tưởng mênh mang về cuộc đời, về thân phận, tiếng gió rừng chiều hòa cùng tiếng lá cờ tung bay phất phới trên mấy nóc chòi canh đang ẩn hiện trong sương mờ đã gợi cho lòng người lính thương nhớ về nơi xa xôi quê nhà:
Đêm đêm chiếc bóng bên trời
Vầng trăng xẻ đôi
Vẫn in hình bóng một người
Xa xôi cánh chim tung trời
Một vùng mây nước
Cho lòng ai thương nhớ ai…
Hình ảnh vầng trăng xẻ đôi tượng trưng cho sự chia ly, một người ở miền xa luôn nhớ về một người ở bên trời đêm đêm chiếc bóng. Đó là hình ảnh rất quen thuộc được nhạc sĩ mượn từ hai câu thơ nổi tiếng trong Truyện Kiều của Nguyễn Du tả cảnh Thúc Sinh từ biệt Thúy Kiều:
“Vầng trăng ai xẻ làm đôi
Nửa in gối chiếc, nửa soi dặm trường”
Không chỉ nói bâng quơ là “gợi lòng thương thương nhớ nhớ” nữa, mà qua đến đoạn này nhạc sĩ đã cụ thể hơn, đó là “ai thương nhớ ai”.
Giữa một vùng mây nước bơ vơ và hiu quạnh, lòng người dễ gợi niềm thương nỗi nhớ giữa đường rừng chiều cô đơn chiếc bóng:
Về đâu anh hỡi mưa rơi chiều nay
Lưng trời nhớ sắc mây pha hồng
Đường rừng chiều cô đơn chiếc bóng
người tìm về trong hơi áo ấm
Gợi niềm xa xăm…
Người đi khu ᴄhιến thương người hậu phương
Thương màu áo gởi ra sa trường
Lòng trần còn tơ vương khanh tướng
Thì đường trần mưa bay gió cuốn
Còn nhiều anh ơi
Đây là lần thứ 3 nhạc sĩ nói về nỗi nhớ thương, và lần này cụ thể hơn nữa, không còn là “ai với ai”, mà là: Người đi khu ᴄhιến thương người hậu phương, thương mãi màu áo người đan gửi để ra chốn sa trường làm ấm lòng chinh nhân.
Câu hát đắt giá nhất, hay nhất, gợi nhiều ý nghĩa nhất, được nhắc đến nhiều nhất trong nhạc vàng, có lẽ là 3 câu cuối cùng của bài hát:
Lòng trần còn tơ vương khanh tướng
Thì đường trần mưa bay gió cuốn
Còn nhiều anh ơi…
Khi lòng người vẫn còn đầy thù hận, vẫn còn tơ vương nào là khanh với tướng, thì những khổ ải còn gieo, đau thương còn dài, và phận người cũng chỉ như là chiếc lá nhỏ bé ở đường trần mưa bay gió cuốn mà thôi. (“Công, hầu, khanh, tướng” là bốn tước vị, chức vụ cao trong triều đình phong kiến xưa).
Nếu đặt ý nghĩa câu này vào trong thời điểm sáng tác, thì lúc đó nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông đang tham gia trong ᴄhιến dịch Thoại Ngọc Hầu để bình định phiến quân Ba Cụt (Lê Quang Vinh), là người muốn tranh giành những “công hầu khanh tướng” nên ly khai và chống lại chính quyền đương thời.
“Còn nhiều anh ơi” là lời cảm thán cho thói đời tranh quyền đoạt vị mà muôn đời không thể nào chấm dứt.
Click để nghe Thanh Tuyền hát Chiều Mưa Biên Giới trên Asia
Nhiều năm qua, bài hát này rất được yêu thích qua giọng hát Hà Thanh, Thanh Tuyền, Giao Linh, là 3 nữ ca sĩ gắn bó nhất đối với nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông.
Tuy nhiên, vào thập niên 1960, khi nhắc đến bài Chiều Mưa Biên Giới, người ta lại nhắc đến một nam ca sĩ, là quái kiệt Trần Văn Trạch, là người đã đưa ca khúc này đến với khán giả ở tận nước Pháp xa xôi, đồng thời cũng gây được tiếng vang lớn tại quê nhà.
Năm 1961, nghệ sĩ Trần Văn Trạch đã được đài Europe No.1 và đài Truyền hình Pháp thu âm, rồi thu hình ca khúc Chiều Mưa Biên Giới, đã gây được tiếng vang lớn ở nước Pháp và Mỹ. Việc này đã tạo một làn sóng ngược về Việt Nam, nên chỉ trong vòng 3 tháng, nhà xuất bản Tinh Hoa Miền Nam của nhạc sĩ Lê Mộng Bảo đã bán hết 60.000 bản nhạc tờ, phá kỷ lục số ấn bản lớn nhất ở thời điểm đó.
Chưa dừng ở đó, trong cùng năm 1961, nghệ sĩ Trần Văn Trạch đã lần đầu tiên hát Chiều Mưa Biên Giới tại “Đại nhạc hội Trăm Hoa Miền Nam” với dàn nhạc của Đài Truyền Hình Pháp.
Click để nghe Trần Văn Trạch hát Chiều Mưa Biên Giới
Sau đây, xin ghi lại dòng giới thiệu sự kiện này đăng trên 1 tờ bướm vào năm 1961 như sau đây:
(xin giữ nguyên văn phong của báo chí miền Nam xưa)
Một nhạc phẩm Việt Nam được hoan nghinh ở quốc tế:
CHIỀU MƯA BIÊN GIỚI
Được tán thưởng ở PHÁP và MỸ QUỐC
Ngày 13-7-61, báo chí Thủ-Đô và Đài Phát-thanh đều hân-hoan loan tin mừng của Nghệ-giới Việt-Nam vừa đạt một thành công hãn hữu trên Vũ đài Quốc-Tế:
Bản nhạc CHIỀU MƯA BIÊN-GIỚI được hoan-nghinh ở Pháp và nghệ-sĩ tài danh Trần-văn-Trạch được Đài Vô-tuyến Truyền-hình Pháp-Quốc đặc biệt mời trình bày ở Đài này. Tác-giả CHIỀU MƯA BIÊN-GIỚI là nhạc sĩ nổi tiếng Nguyễn-văn-Đông, Trưởng Ban Vì-Dân, Trưởng Ban Tiếng-Thời-Gian của Đài Phát-thanh Saigon, Trưởng Văn-Đoàn Vì-Dân và là… lính chiến.
Như một ngôi sao rực rỡ trên vòm trời Nghệ thuật Việt-Nam, Bản nhạc CHIỀU MƯA BIÊN-GIỚI đã phá kỷ lục phổ biến mạnh mẽ nhứt từ xưa đến nay và được ưa chuộng trong toàn Quốc. Một vinh dự chung cho nền nghệ thuật nước nhà và xin chia vui cùng tác-giả CHIỀU MƯA BIÊN-GIỚI.
Quí vị yêu nhạc nhớ tìm mua dĩa hát CHIỀU MƯA BIÊN-GIỚI do Ban Đại Hòa Tấu Pháp Quốc trình bày với giọng ca của Bạn Trần-văn-Trạch và cô Thiên-Hương, nữ minh tinh màn bạc Pháp.
Xin mời bạn nghe lại bản thu âm này của Trần Văn Trạch và Thiên Hương.
Click để nghe Chiều Mưa Biên Giới – Trần Văn Trạch & Thiên Hương (Tiny Yong)
Ít người biết rằng dù rất nổi tiếng và được yêu thích vào đầu thập niên 1960, gây tiếng vang cả ở nước ngoài, lại là sáng tác của một sĩ quan quân đội, nhưng với chính sách kiểm duyệt văn hóa gắt gao của chính quyền Đệ nhất Cộng Hòa, có một thời gian Chiều Mưa Biên Giới đã bị cấm phát hành.
Đến tháng 11 năm 1963, khi Đệ nhất cộng hòa kết thúc, việc kiểm duyệt âm nhạc mới được nới lỏng hơn, và Chiều Mưa Biên Giới được hát trở lại, nổi tiếng với giọng ca Hà Thanh.
Đến sau năm 1975, Chiều Mưa Biên Giới lại bị cấm một lần nữa, giống như số phận của hàng chục ngàn bài hát trữ tình khác. Mãi đến năm 2017 thì bài hát này mới được cho lưu hành trở lại ở trong nước. Một mẩu tin trên báo Thanh Niên vào tháng 7/2017 có ghi lại sự kiện này: “Chiều Mưa Biên Giới (Nguyễn Văn Đông) cũng vừa được cấp phép cho Đàm Vĩnh Hưng nhân dịp live show chủ đề Sài Gòn Bolero & Hưng diễn ra vào ngày 5.8 tại Nhà hát Hòa Bình và ngày 26.8 (tại Trung tâm hội nghị quốc gia Hà Nội)”.
Bài: Đông Kha
chuyenxua.net
