Nằm ngay tại khu vực trung tâm, chợ Tân Định được xây dựng năm 1926 và khai thị năm 1927, là một trong những ngôi chợ có lịch sử lâu đời nhất Sài Gòn, với kiến trúc không thay đổi sau gần 100 năm qua.
Tiền thân của chợ Tân Định là chợ Phú Hòa, theo các ghi chép của người Pháp từ những năm 1870, 1880 thì từ lúc đó, chợ Phú Hòa đã là một trong những chợ quan trọng nhất ở phía Bắc Sài Gòn, tuy nhiên không có hình ảnh nào của chợ Phú Hòa được ghi lại.
Đầu năm 1926, chính quyền thuộc địa đã bỏ ra ngân sách 110.000 đồng tiền Đông Dương để xây lại chợ, một phần là để nâng cao tiêu chuẩn cho ngôi chợ quan trọng này, phần khác là tạo thêm nguồn thu ngân sách từ việc bán quyền sử dụng mặt bằng mới của chợ cho các tiểu thương. Từ lúc này, chợ mang tên là Tân Định cho đến nay.
Ngày khánh thành chợ là 26/7/1927, được tổ chức rất long trọng và tưng bừng không kém chợ Bến Thành trước đó 13 năm, với sự tham dự của các quan chức hàng đầu của chính quyền thuộc địa là Thống đốc Nam kỳ, Chủ tịch hội đồng quản hạt, thị trưởng Sài Gòn. Sau đây là một bản tin nói về ngày khai thị chợ Tân Định ngày 26/7/1927 như sau:
Sớm mai [tức sáng sớm] ngày 26 Juillet [thời đó chữ quốc ngữ vẫn dùng tên tháng trong tiếng Pháp] vừa rồi lối 9 giờ, sở đốc lý thành phố Saigon có bày cuộc lễ khai thị [khánh thành chợ] ở Tân-Định. Thiên hạ đến coi đông như kiến, lính tráng khó bề dẹp được.
Giữa chợ treo cờ xí đủ màu coi đẹp lắm.
Các quan và sở đốc lý phái đến bày cuộc lễ này, đứng nơi trong đợi quan nguyên soái Nam kỳ [tức Thống đốc Nam kỳ de la Brosse], chính giữa để một cái bàn có để rượu sâm-banh, mấy người nấy ăn đứng xanh quanh coi ngộ lắm. Bước vô bên tay mặt [tay phải] một tấm vải giăng ra và một dàn máy chớp bóng.
Tám giờ đúng, một cái xe hơi đưa quan Nguyên soái Nam kỳ đến đậu trước chợ, gần hàng rào.
Quan Nguyên soái Nam kỳ bước xuống bắt tay quan Đốc lý thành phố Sài Gòn Lefebvre và ông Héraud – hội trưởng hội đồng quản hạt, rồi bước thẳng vô chợ.
Kế quan đốc lý đọc một bài diễn văn tỏ ý cho trước là quan nguyên soái Nam kỳ, sau các chức việc biết rằng cái chợ rầy mà cất thành đây là nhờ sở đốc lý ham muốn mở mang hầu cho thành phố Saigon nầy có nhiều nơi tốt đẹp.
Bởi vậy sở đốc lý không dụ dự chút nào mà xuất tiền cất chợ và cũng là nhờ quan nguyên soái Nam kỳ dự vào nữa. Ông hội trưởng hội đồng quản hạt đã ở Saigon lâu rồi có thể biết những điều cần ích, nên muốn Saigon nầy đứng hàng ngũ cho xứng đáng ở cõi viễn đông này vậy.
Rốt hết quan đốc lý mời quan nguyên soái Nam kỳ dùng rượu và chúc cho thành Saigon nầy sung thạnh.
Kế quan nguyên soái Nam kỳ trả lời lại rất đại khái.
(Báo Công Luận số 683 ra ngày 28/7/1927)
Công ty xây dựng của Pháp là Société Indochinoise d’Études et de Constructions (SIDEC) đã trúng thầu thiết kế và xây dựng chợ Tân Định. Công ty này cũng xây dựng bệnh viện Saint Paul, vẫn còn đến ngày nay (Bệnh Viện Mắt).
Chợ Tân Định có sự khác biệt so với các ngôi chợ trước đó, nó có không gian mở rộng lớn và không phân khu. Điểm nổi bật của chợ là mặt trước được thiết kế ba tháp chuông, một tháp nằm giữa, hai tháp hai bên. Tháp chuông ở giữa vẫn còn giữ được quả chuông xưa và đồng hồ cổ ở trên cổng chợ.
Ngày nay, ngành nghề kinh doanh chính của chợ Tân Định là vải vóc, thực phẩm tươi sống, quần áo, ăn uống, thực phẩm khô, giày dép, trái cây… Xưa đến nay chợ có tiếng là chợ nhà giàu, với nhiều món hàng giá cao hơn các chợ khác một chút. Bù lại, hàng về chợ gì cũng tươi ngon và chất lượng.
Còn nếu đi ra phía sau, vẫn có một khu bình dân với các chủng loại mặt hàng. Dù giá không cao như phía trước chợ nhưng khu phía sau lại phục vụ cho sự “sành ăn” của cư dân Tân Định như mấy chục năm qua. Ở đó, có những gian hàng chỉ bán những loại thực phẩm từ sông, từ đồng, hay những hàng rau chỉ bán các loại rau sạch. Những hàng đồ ăn chỉ bán những đồ ăn Bắc như bánh đúc, bánh rán… Dọc theo hai con đường Nguyễn Hữu Cầu và Hai Bà Trưng, bên hông nhà thờ Tân Định vẫn là những cửa hàng áo dài nổi tiếng. Mấy chục năm trước cho tới nay, tất cả những nữ tú Sài Gòn muốn có một tà áo dài đẹp nhất, cách điệu nhất thì đều tìm đến Tân Định.
Dù các mặt hàng đều giá cao hơn bình thường, nhưng có một loại hàng bày bán nhiều ở nơi này được người dân và du khách biết đến như là nơi bán rẻ nhất Sài Gòn, đó là vải vụn, được bày bán rất nhiều.
Dọc trên đường Nguyễn Hữu Cầu vẫn còn rất nhiều tiệm tạp hóa “gia truyền”, nghĩa là bao đời nay họ sinh ra để làm nghề đó. Họ giữ nét cốt cách bán hàng của người Sài Gòn: chân thật, uy tín dù là bán một cái cúc áo hay một ống kim chỉ. Tiệm ông già ngay ngã ba Thạch Thị Thanh và Nguyễn Hữu Cầu, hàng bao giờ bán giá cũng thấp hơn trong siêu thị. Hay cửa hàng mỹ phẩm của hai chị em đối diện cổng chợ Tân Định với chủ trương: “Bán cho người ta nhớ chứ không phải bán cho người ta than phiền”. Một cửa hiệu rất nhỏ nhưng có một lượng khách trung thành được tính bằng khoảng thời gian hàng chục năm.
Khu Tân Định vẫn còn bóng dáng của nhiều ngôi nhà cũ mà ở đó các chủ nhân muốn giữ lại vẻ đẹp của kiến trúc Sài Gòn những năm 60 thế kỷ trước như nhà của người đàn ông Văn khoa một thuở. Đó là những khu biệt thự vẫn còn nguyên hình hài, nền gạch, ô cửa, cổng sắt và hàng rào thép gai. Những căn nhà không quan tâm lắm đến những “gió mưa” bên ngoài, đến những cập nhật xu hướng bên ngoài. Chúng im lìm nằm đấy ôm trong mình những thứ di sản của chính nó, trong hành trình song hành với thời gian.
Phía sau của chợ Tân Định, ngày nay vẫn còn một con đường tên Mã Lộ: là đường (dành cho) ngựa, một trong những con đường ngắn nhất Sài Gòn.
Cách đây 50, 60 năm, đường Mã Lộ còn là bến xe ngựa chở khách đi chợ Tân Định hoặc chở hoa tết từ Gò Vấp lên bán ở chợ. Lúc đó có hàng chục chiếc xe ngựa chờ khách trên đường Mã Lộ; mỗi xe có thể chở tối đa 6 người ngồi co chân đối mặt nhau.
Cách đường Mã Lộ khoảng 500m, khu vực bờ kênh Nhiêu Lộc, phía trước đình Xuân Hòa xưa là bến Tắm Ngựa. Cứ giữa trưa, khi vắng khách, các chủ xe ngựa thường chạy xe từ đường Mã Lộ sang đây, dẫn ngựa xuống bến tắm…
chuyenxua.net biên soạn
